Introductie

Het behalen van resultaat is niet vanzelfsprekend. Natuurlijk, er was de oorspronkelijke ambitie, maar bij herhaling is betoogd dat transitieprocessen hun eigen gang gaan.Ook liggen er allerlei discussies op de loer over bijvoorbeeld de scope, de meetbaarheid en de meetmethode. Het is dus zaak heel helder te zijn over wat er gemeten gaat worden, hoe dat methodisch gebeurt en door wie dat gebeurt. In deze schijnbaar simpele drieslag bestaande uit Wie, Wat en Hoe zit een groot aantal valkuilen.

De meetvraag is een vraag die heel veel mensen voor de kiezen krijgen. Voordat je het weet raak je verzeild in een methodologische discussie die mogelijk ook nog door externe stakeholders gekaapt wordt (denk aan politici, bedrijfsverenigingen of wetenschappers). Natuurlijk, je kan de opdracht geven om een meetmethode te ontwikkelen op basis van de door jou aangereikte specificaties, maar dat riskeert een langdurig en kostbaar proces te worden.

Het motto is ook hier: Keep it Simple (KISS). Wij kijken eerst naar de Wie- en de Wat-vragen en dan naar de Hoe-vraag. Dat laatste komt ook terug bij het vormgeven van de rapportage. Maar om het geheel overzichtelijk te houden zijn resultaat meten en rapporteren en communiceren uit elkaar getrokken.

Aanpak

Resultaat bepalen is meten. Meten is het kiezen van meetobjecten en daarbij passende meetmethoden. Lastig, want meten stelt dus als eerste de vraag wat je wilt meten en daarna de vraag hoe je dat wilt meten. Bovendien spelen daarbij ook andere afwegingen. Is dat de impact van een programma (en in welk tijdsperspectief), of is dat het functioneren van het programma an sich?

Om het in een andere taal te zeggen: is het de outcome of de output? Outcome-veranderingen bij mensen en gemeenschappen, uitgedrukt in kennis, vaardigheden, gedrag, waarden, condities of status, als een gevolg van een deelname aan het programma (bron: https://faro.be/blogs/bart-de-nil) – of is het de output: dat is de reductie van CO2 door bouwpanelen te maken op basis van snoeiafval gebonden door mycelium?

Bij dat alles niet vergeten dat er altijd een doelgroep is voor wie dat resultaat inzichtelijk gemaakt moet worden (zie hierna Rapporteren en Communiceren). De provincie die subsidie moet verantwoorden. De investeringsclub die graag iets over rendement wil weten (en wat voor rendement dan?) of de leden van de energiecoöperatie die met hun eigen geld geïnvesteerd hebben en nu graag willen weten of hun energienota inderdaad omlaag gaat.

Denk daarom ook aan de insteek om een eigen ‘Theory of Change’ te ontwikkelen. Je kan dan vanuit je ambitie bepalen welke resultaten je wilt bereiken en hoe je dat wilt meten en verantwoorden.

Conclusie: er is niet één resultaat, niet één methode en zelden één publiek. Wat je voor wie en waarover moet rapporteren moet je dus als eerste bespreken en bepalen. Er is één ding dat je hoe dan ook wel strak vast moet houden: zoek naar valide en betrouwbare methoden. Los van een discussie over uitkomsten (is die er niet altijd?) heb je ook nog eens een discussie over de methode.

Overzicht raamwerken

Er zijn nogal wat raamwerken om te meten in omloop. Het is heel makkelijk door de bomen het bos niet meer te zien. Harald Friedl heeft een mooi overzicht van al die raamwerken gemaakt. Dat geven we hier met plezier weer. Is er meer? Zeker, maar dit is misschien een handig begin om uit te putten.

Corporate sustainability reporting directive (CSRD)

Wat: EU-richtlijn die verplicht te rapporteren over de impact op mens en klimaat.
Wie: grote bedrijven vanaf 2024, boekjaar 2025 (alle grote ondernemingen), boekjaar 2026 (beursgenoteerde mkb-ondernemingen) of boekjaar 2028 (niet-EU-ondernemingen met > € 150 miljoen euro).
Hoe: de CSRD verplicht om als verslaggevingsstelsel de ESRS te gebruiken bij de duurzaamheidsrapportage.

European Sustainability Reporting Standards (ESRS)

Wat: onderdeel van de CSRD van de EU, gericht op duurzaamheidsrapportage. ESRS is een belangrijke standaard voor CSRD-rapportage.
Wie: grote bedrijven en beursgenoteerde kleine en middelgrote ondernemingen in de EU.
Hoe: rapporteer over het gebruik van hulpbronnen en circulaire strategieën onder ESRS E5.

Global Reporting Initiative (GRI)

Wat: normen voor duurzaamheidsrapportage, waaronder indicatoren voor circulariteit.
Wie: organisaties wereldwijd.
Hoe: gebruik GRI 301 voor materiaalinstroom en GRI 306 voor afvaluitstroom.

Sustainability Accounting Standards (SASB)

Wat: standaarden voor financieel materiële duurzaamheidsinformatie.
Wie: bedrijven die zich richten op investeerders en financiële markten.
Hoe: sectorspecifieke SASB-standaarden integreren in rapporten.

ISO 59020

Wat: internationale standaard voor CE-meting.
Wie: organisaties die op zoek zijn naar gestandaardiseerde circulariteitsmetingen.
Hoe: ISO 59020 implementeren voor uitgebreide beoordelingen.

Circulaire Overgangsindicatoren (CTI)

Wat: meet de circulariteit van een bedrijf door WBCSD.
Wie: bedrijven die circulaire prestaties willen kwantificeren.
Hoe: gebruik de CTI-tool voor inzichten over materiaalstromen en circulaire inkomsten.

Circulytics

Wat: tool van Ellen MacArthur Foundation voor het beoordelen van circulariteitsprestaties.
Wie: bedrijven van alle groottes.
Hoe: ontvang een scorecard voor circulaire economie.

De Sustainable Development Goals (SDG’s) zijn niet opgenomen als een van de rapportageraamwerken, ook al worden ze heel vaak zo gebruikt. De zeventien SDG-doelen hebben de ambitie om van de wereld een betere plek te maken in 2030. Ze zijn een mondiaal kompas voor uitdagingen als armoede, onderwijs en de klimaatcrisis. Zie: https://www. sdgnederland.nl