Introductie

De focus hier is het inrichten en managen van informatiestromen gericht op producten, onderdelen en grondstoffen. Het gaat dus om de ondersteunende processen die een aantal zaken, zoals bijvoorbeeld businessmodellen rond verdienstelijking, grondstofstromen en in het verlengde daarvan digitale product paspoorten en – last but not least – levenscyclusmanagement, mogelijk maken. Dat betekent werken aan digitalisering en track en trace. Dat is relevant, want zonder inzicht in het ontwerp en de samenstelling van producten (van stofzuigers tot huizen en van wegen tot telefoons) wordt het lastig om iets te zeggen over de herbruikbaarheid, demonteerbaarheid en repareerbaarheid en is het eigenlijk niet goed mogelijk om iets te zeggen over de bijdrage aan verduurzaming en circularisering.

Onmiskenbaar is de basis voor informatiestromen dataficatie en digitalisering. Dataficatie betekent het kunnen verzamelen en analyseren van data over producten, onderdelen en hun samenstelling. Dit levert een beschrijving op van de samenstelling mogelijk aangevuld met informatie over het ontwerp en de assemblage. Digitalisering betekent dat die data zodanig vormgegeven worden dat deze bruikbaar zijn voor computersystemen. Dat kan opgeslagen worden in allerlei informatievormen en -dragers, zoals een (passieve) QR-code of een ‘tag’, wat weer de basis vormt voor track en trace-systemen, zoals radio-frequency identification (RIFD) of Near Field Communication (NFC). Actuele ontwikkelingen laten zien dat dataficatie en digitalisering (en in het verlengde daarvan tag, track en trace) in vrijwel elke activiteit in de maatschappij doorgedrongen is – van huizen tot fabrieken, van auto’s tot centrale verwarmingen, etc.

Sommigen zullen deze ontwikkeling heel positief opvatten. En dat klopt, want zij levert een geweldige (om niet te zeggen ‘cruciale’) bijdrage aan het stimuleren van de circulaire economie. Als we weten waar elk product zich bevindt, hoe het is samengesteld en wat de status van de levenscyclus is, hoe materialen en onderdelen teruggehaald kunnen worden, levert dat onmiskenbaar een echte (zo niet ‘fundamentele’) bijdrage aan de circulaire economie. Daar staat tegenover dat de transparantie die dit oplevert direct inbreuk maakt op privacy. Want hoe vaak iemand z’n tanden poetst kan direct gekoppeld worden aan een verdataficeerde digitale tube tandenpasta en vertaald worden naar de verzekeringspremie voor de tandarts. Immers, minder vaak poetsen betekent meer gaatjes, betekent een hogere premie. Er zitten dus duidelijke voordelen en nadelen aan deze ontwikkeling.

Aanpak

Uitgangspunt bij onderstaande processchets van de ontwikkeling van informatiestromen is dat we ontegenzeggelijk leven in een tijdperk waarin dataficatie en digitalisering een toenemende rol spelen in hoe we organiseren en produceren. Misschien moet hier wel toegevoegd worden de ‘autonomisering van systemen’; immers vaker en vaker beslissen systemen geheel autonoom voor en over ons, zonder dat we daar nog iets over te zeggen hebben. Tegelijkertijd worden organisaties in toenemende mate geacht om transparant te zijn over hun sociale en ecologische impact. De combinatie van die ontwikkelingen leiden tot een verstrengeling van data, technologie en transparantie. Hieronder een aantal opstartsuggesties hoe daar zo goed mogelijk mee om te gaan.

1. Wil je je verder oriënteren op wat informatiemanagement
   betekent, kijk dan bijvoorbeeld hier, zie: https://www.house-of-control.nl/negenvlaksmodel/
2. Maak een analyse van het proces (of de processen) die jullie ambitie in beeld brengt. Gebruik daarvoor een tool als (https://procesdoen.nl/procesanalyse/) of (https://www.passionned.nl/verbetermethoden/) voor voorbeelden.
3. Analyseer en kies welke formats, procedures of rapportagesystemen (verplicht of in de nabije toekomst) in het geding zijn, denk aan EU Taxonomie, CSRD of … (zie hierna het overzicht van een aantal rapportageraamwerken).

Ondersteunende tools

• Een rijke bron van informatie gericht op digitale product paspoorten met formats en tools is het (helaas) afgeronde EU Project CIRPASS (gelukkig is er een opvolger met CIRPASS2), zie: https://cirpass2.eu/
• Een voorbeeld van een project om de gebruikte materialen van nieuwbouw in beeld te brengen is Madaster, het kadaster voor materialen en producten. In Madaster wordt data vastgelegd over alle materialen en producten die verwerkt zijn in een object, zoals een brug of gebouw. Door ieder onderdeel te registreren, wordt inzicht verkregen in onder andere de losmaakbaarheid, embodied carbon en toxiciteit van materialen en producten. Ook kan bepaald worden of materialen en producten hergebruikt kunnen worden, info overgenomen van zie: https://madaster.nl/
• En heel concreet een ‘bak’ met tools om informatiestromen in kaart te brengen, zie: https://www.lucidchart.com/pages/nl