Introductie

Businessmodellen zijn (keuze)concepten die inzicht geven in hoe we waarde organiseren (voor meer informatie zie de inleiding van het werkboek). Hier kijken we hoe businessmodellen kunnen bijdragen aan het vormgeven van transitie.

Hieronder wordt een ontwikkelproces van businessmodellen geschetst. Dat loopt van modellen gericht op grondstoffen en ontwerp, via levensduurverlening en via (integratie) van kringlopen en waardeketens naar modellen voor collectieve waardecreatie. Het proces eindigt bij modellen gericht op levenscyclus denken. Maar dat is vooralsnog toekomstmuziek.

Uitgangspunt is dat een transitieprogramma waarde creëert voor de partijen die betrokken zijn bij het programma. Dat moet worden vertaald in een businessmodel: een model tussen partijen, dus een collectief businessmodel. Denk aan de gebruikers van een bedrijventerrein die een businessmodel opzetten om zelf opgewekte stroom te verdelen en verrekenen. Of burgers die samen een boerderij kopen, daarin meewerken en de opbrengsten onderling verdelen. Zolang er geen sprake is van collectieve waardecreatie zullen transitieprogramma’s niet van de grond komen. De aandacht in deze bouwsteen gaat dus hoofdzakelijk uit naar die businessmodellen.

Keuzediagram

In de inleiding van het werkboek wordt stilgestaan bij de aard en organisatie van een businessmodel. Mocht dat niet meer helemaal scherp op het netvlies staan dan kan het handig zijn daar nog even naar te kijken. Hieronder wordt een keuzediagram in drie stappen opgebouwd.

Stap één:

• Wat is de focus van het businessmodel?
• Wat is de (collectieve) organisatievorm die daar het beste bij aansluit?

De tweede stap stelt de vragen:

• Wat is de propositie van het businessmodel (kijk nog eens terug naar de ambitie die je in een eerder stadium hebt geformuleerd).
• Met wie ga je dat organiseren? (Kijk nog eens terug naar de analyse van de verschillende partijen die je in een eerder stadium hebt geformuleerd).
• Welke strategische aanpak kies je? (Kijk nog eens teurg naar de derde bouwsteen in de Programmafase).

Met de derde en laatste stap wordt gekeken naar de output en de outcome van het businessmodel. Hierna volgen twee werkbladen om deze te benoemen. Daarmee is het keuzediagram om te komen tot een businessmodel compleet.

Analyse output

Geef in het schema aan welk vier vormen van waardecreatie (de output) in jullie programma gecreëerd worden.

Beschrijf deze kort maar precies. Als het relevant is met getallen c.q. percentages.

Geef aan welke waarde voor welke partij geldt. 

Kijk nadat je dit beschreven hebt 'door je oogharen' naar de balans tussen deze vier vormen van waardecreatie. Is deze evenwichtig of niet? En als dat laatste het geval is, waarom is dat het geval?

Analyse outcome

Naast de output is er altijd outcome – de directe en indirecte negatieve effecten die het gevolg zijn van de transitie die je organiseert. Eerder is dat benoemt als de IJsberg Metafoor van output en outcome. Outcome is niet alleen positief maar kan ook negatief zijn.

Beschrijf deze outcome zo goed mogelijk. Als het mogelijk is met getallen c.q. percentages.

Beschrijf vervolgens welke outcome voor welke partij geldt.

Kijk nadat je dit beschreven hebt ‘door je oogharen’ naar de balans tussen deze vier vormen outcome. Is deze evenwichtig of niet? En als dat laatste niet het geval is, waarom is dat dan.

Impact organiseren & verandering

Bovenstaande stappen komen allen terug binnen de werkbladen-tool van het Transitiecanvas, waar je deze vragen kunt beantwoorden en bijhouden.

Ondersteunende tools

Verder zijn er nog tools die bij dit proces kunnen ondersteunen:

• De QuickScan duurzame en circulaire businessmodellen biedt een snelle analyse om te komen tot de ontwikkeling of aanpassing van een businessmodel, zie: https://circulairemaakindustrie.nl/documenten/quickscan-circulaire-businessmodellen/
• De interactieve classificatie Duurzame en Circulaire Businessmodellen biedt een gedetailleerd overzicht van de classificatie van businessmodellen waar zelf in gezocht kan worden, zie: https://businessmodellab.nl/tools/Interactieve-Classsificatie
• Het Businessmodel Template (BMT) biedt een praktische en stapsgewijze aanpak voor het gedetailleerd uitwerken of aanpassen van een duurzaam of circulair businessmodel, zie: https://businessmodellab.nl/tools/business-model-template